Aqua vitae – foss

Til að hlusta smellið á þennan hlekk.

Hallgrímskirkju var eitt sinn breytt í mikið gljúfur. Myndlistarkonan Rúrí framdi eftirminnilegan gjörning í kirkjunni og varpaði fossum Íslands á veggi, súlur og hvelfingar kirkjunnar. Helgidómurinn umbreyttist í fossaheim. Við, sem vorum í kirkjunni, urðum fossbúar í margföldum Dettifossi og í margföldu Jökulsárgljúfri. Ofurdrunum gljúfurrisans var varpað með hátölurum um allt rýmið og blandaðist orgelþrumum. Hávaðinn í kirkjunni var rosalegur. Gjörningurinn fyllti skilningarvit, huga og líkama reynslu, sem var marga daga að setjast til. Vatnaveröld heimsins var í kirkjunni. Mennskan og náttúröflin voru innfelld í heilagleika. Vatn og andi voru eitt. Í samþættuninni birtist kraftur, eitthvað stórfenglegt kom og fyllti okkur sem vorum svo lánsöm að lifa þessa stund. Tilfinningin fyrir hinu ríkulega fyllti sálina. Guðsvitund er ekki aðeins tengd hinu smágerða heldur líka hinu rosalegasta. Kirkjuskipið var sem steinker fyllt lífsgæðum. Við urðum fyrir hrífandi vímu sem greip og umbreytti. Mér varð þetta vitjun - Guðskoma.

Krísan í Kana

Hjónavígslusagan frá Kana er saga um veislu og bruggarann Jesú. Hvað er aðalatriði þeirrar sögu? Var það, að töframaður var uppgötvaður? Nei. Jesús var að byrja starfsferil sinn. Í Kana var hann í einkaerindum í fjölskylduveislu með mömmu og vinum. Svo varð hin pínlega sena að veislukosturinn var búinn. Allir sómakærir veisluskipuleggjendur hræðast slíkt og reyna að fyrirbyggja að svo verði. María, Jesúmóðirin, kom hlaupandi og sagði syni sínum að nú væri illt í efni. Vínið væri búið. Jesús brást hart við og spurði: „Hvað kemur það mér eða þér við?” En María var áhrifavaldur. Hún bjó svo um hnúta að Jesú yrði hlýtt, ef hann legði eitthvað til, sem varð. Góður bruggari er nákvæmur í mælingum og þjónarnir fylltu mikil steinker. Hvert kerald tók um hundrað lítra. Þau voru ekki bara tvö eða þrjú heldur sex. Engin veit um fjölda veislugesta, né hvað þeir voru búnir að drekka mikið áður en allt kláraðist. En það er nú ólíklegt, að veislugestir hafi verið búnir að svolgra meira en hálft tonn af víni! En nú voru kerin fyllt og undrið varð.

Drykkjuprédikun?

Hvað þýðir svona texti? Getum við lært eitthvað af honum? Er Jesús í Kanasögunni meðvirkur barþjónn? Nei, málið er dýpra en svo yfirborðsleg túlkun. Vissulega voru þau til sem mislíkaði að Jesús væri glaður og til í gleðskap. Hann var uppnefndur vínsvelgur og gleðipinni. Sagan fjallar um annað en vínnotkun. Aðstæðurnar í Kana voru að gleðiríkur viðburður var á barmi skandals. Við þekkjum hversu ægilegar afleiðingarnar geta orðið, ef samkvæmi er illa undirbúið eða einhverjir bregðast í skipulaginu. Í guðspjallinu er ekki um neinar smáreddingar að ræða, ekki hlaupið í næstu hús til að sníkja dreitil hér og lögg þar - eða hringt í “góða bíla.” Nei mörg risaker, stórar steinþrær. Það finnst mér einna hnyttnast í textanum.

Áherslan er, að þegar allt er í rugli, er lausn Jesú ekki hæfileg heldur stórkostleg og handan við allt, sem brúðkaup í litlu þorpi þarfnaðist. Hvað merkir það? Jú, þegar tími Jesú kemur eru engar smáskammtalækningar, heldur yfirdrifin gnægð. Jóhannesi guðspjallamanni var í mun, að minna fólk á að Jesús er Guð hins mikla, ofurveruleikinn í smáheimi manna. Í guðspjallinu er tjáð vissan um að Jesús ætti erindi við alla, ekki bara Gyðinga heldur líka Grikki, allt mannkyn. Því minnir ritari guðspjallsins á, að Jesús getur breytt vatni í vín rétt eins og Bakkus í grískri goðafræði. En Jesús er meiri en vínguðinn. Einkenni veraldar Jesú er að hann býr til mikið magn og líka það besta. Hjá honum fara magn og gæði saman. Jesús er ekki aðeins mikill, heldur undur lífsins, skapandi höfundur sem opnar framtíð. Þá skilst merkingin og skilaboðin. Vínþurrð er tákn um smæð og vanda en víngjöfin í textanum vísar til anda Guðs, sköpunar Guðs, lausnar Guðs, komu sjálfs Guðs.

Erum við í boðinu í Kana?

Kemur þetta þér við? Á þessi vínveisla erindi við þig? Já, vegna þess, að ólánsveislan í Kana er táknsena um líf okkar, hvað við erum og upplifum sem einstaklingar, en líka sem hópar, kirkja, þjóðir og menningarfylkingar. Öll lendum við í Kanakrísunni. Hefur einhver tíma orðið óhapp eða skandall í þínu lífi? Verða ekki slys og áföll í samfélögum, sem enginn hafði búist við eða séð fyrir? Í pólitík, efnahagslífi, samskiptum þjóða og meðferð náttúrunnar koma tímar þegar vínið er búið og veislan klúðrast. Ekkert áfall er svo stórt að ekki geti orðið bót í miðri ógninni. Engin sorg er svo djúp, að Guð megni ekki að lýsa í afgrunn myrkursins. Engin náttúrvá er svo megn, að Guð sé ekki nálægur með bæði hjálp, hönd og huggun. Engin siðógn eða trúarglíma kirkjunnar er svo slæm að vínþurrð verði í Guðsríki. Engin átök menningarheima er án vonar um að kraftaverkið verði. Engin kreppa í samskiptum trúarbragða er svo slæm, að hinn mikli víngerðarmaður eigi ekki nóga andagift til að halda samkvæminu á floti.

Þetta er það sem Jóhannes vill segja með því að skvetta yfir okkur úr kerunum. Sá foss er meiri en fossaföll Íslands sameinuð. Textinn er um skömm, áfall og svo hins vegar um nánd og gjörning Guðs. Í krafti hvers lifum við? Jesústarfið opinberar, að lífið er meira en hið smáa og aðkreppta. Lífið er stórkostlegt, yfirfljótandi gæði og möguleikar. Þegar þú hefur tæmt alla möguleika, aðstæður eru hörmulegar, þú ert niðurfallin eða hrapaður í gímald einsemdar, depurðar og áfalls, þá er tími kraftaverksins kominn. Það er kallað á máli kristninnar að dauðinn dó en lífið lifir – að Jesús Kristur er upprisinn - að við búum í ríki Guðs þrátt fyrir að við séum í þessum heimi.

Stærri veisla - meira flóð

Þegar vatnsflóðið fyllti Hallgrímskirkju skildi ég að við megum alla daga lifa í þeim veruleika, að Guð kallar okkur til meiri veislu en við höfðum ímyndað okkur. Kirkjuskipið er mikið, kirkjurnar eru steinþrær guðsríkisins. Anda er þörf og máttur Guðs er í boði. Af sjálfri sér og brjóstviti sínu er kirkjan ekkert annað en smáskrall, sem þarf kraftaverk til að umbreyta í veislu himinsins. Náttúran er stór og mikil, en þó aðeins ofurlítill daggardropi í þeim stórsjó sem elska og undur Guðs er. Ástin og unaður í samskiptum er aðeins stroka í því stórfaðmlagi og ástaleik sem Guðsríkið er. Áföll eru hluti lífs í þessum heimi. Öll partý enda í vandræðum ef Jesús er ekki boðinn. Öll mannleg skipan, siðferði, samskipti og líf munu spillast og ekki ná hæðum nema í samskiptum við þennan, sem á svo mikil gæði að gefa að engin botn er á. Lífsveislan lánast og verður góð þegar honum er boðið.

Guðspjall annars sunnudags eftir þrettánda er í Jóhannesarguðspjalli 2.1-11:

„Á þriðja degi var brúðkaup í Kana í Galíleu. Móðir Jesú var þar. Jesú var og boðið til brúðkaupsins og lærisveinum hans. En er vín þraut segir móðir Jesú við hann: „Þeir hafa ekki vín.“ Jesús svarar: „Hvað viltu mér, kona? Minn tími er ekki enn kominn.“
Móðir hans sagði þá við þjónana: „Allt það sem hann segir ykkur, það skuluð þið gera.“
Nú voru þar sex vatnsker úr steini samkvæmt reglum Gyðinga um hreinsun og tók hvert þeirra tvo mæla eða þrjá. Jesús segir við þá: „Fyllið kerin vatni.“ Þeir fylltu þau á barma. Síðan segir hann: „Ausið nú af og færið veislustjóra.“ Þeir gerðu svo. Veislustjóri bragðaði vatnið, sem var orðið vín, og vissi ekki hvaðan það var en þjónarnir, sem vatnið höfðu ausið, vissu það. Þá kallaði veislustjóri á brúðgumann og sagði: „Allir menn bera fyrst fram góða vínið og síðan hið lakara er menn gerast ölvaðir. Þú hefur geymt góða vínið þar til nú.“ Þetta fyrsta tákn sitt gerði Jesús í Kana í Galíleu og opinberaði dýrð sína og lærisveinar hans trúðu á hann.“